Hạng Võ Biệt Ngu Cơ
Cuốn phim nổi tiếng của Trần Khải Ca
 |
| Lưu Diệc Phi hóa thân dịu dàng thành Ngu Cơ |
Nhân dịp Đại hội điện ảnh quốc tế Cannes tại Pháp năm
nay được tổ chức vào hạ tuần tháng 5 năm 2013, tôi xin giới thiệu cùng quí vị
Hạng Võ Biệt Ngu Cơ, cuốn phim Trung Hoa đầu tiên và duy nhất đoạt giải Nhành
dương liễu vàng tại Cannes năm 1993, cách đây 20 năm.
Trước hết tôi xin nói sơ về Đại hội điện ảnh
Le Festival de Cannes được thành lập từ 1946, tại miền nam Việt Nam hồi
xưa dịch là Đại hội điện ảnh Cannes, tới 2002 tức 56 năm sau được gọi là Le
Festival international du film, Đại hội điện ảnh quốc tế. Từ 1946-1955 giải
thưởng cao quí nhất được gọi là Grand Prix du Festival International du Film,
hồi xưa tại Sài gòn trước 1975 gọi là giải thưởng Ưu hạng, sau đó còn những
giải về đạo diễn, về diễn xuất...Từ sau 1955 tới nay giải cao nhất được gọi là
Palme d’or mà tại Sài gòn hồi xưa gọi là giải Nhành dương liễu vàng cũng như
tại Đại Hội Venise có giải Sư tử vàng (Lion d’or) và Đại hội Bá Linh có giải Gấu
vàng (Ours d’or).
 |
| Lưu Diệc Phi |
Nói về
những giải thưởng cao nhất Grand prix hay Palme d’or (theo yahoo.fr) được tính
số lượng như sau: năm 1948, 1950 không tổ chức Đại hội Cannes. Từ năm 1949 trở
đi cho tới nay mỗi năm phát một giải Grand prix hay Palnes d’or (chưa kể các
giải đạo diễn, diễn xuất..), thỉnh thoảng có năm cũng phát hai giải đồng hạng
như năm 1993 Hạng Võ biệt Ngu Cơ của Tầu và Bài
Học Dương Cầm (La Leçon de piano)
của Tân Tây Lan cùng được Palme d’or. Đa số các giải thưởng hạng nhất này (Grand
prix và Palme d’or) được phát cho Mỹ và các nước Tây Âu trong đó Mỹ 21 giải,
Pháp 11 giải, Anh 10 giải, Đan mạch 4 giải, Tây Đức 2 giải, Áo 2 giải....các
nước khác ở Á châu, Phi châu, Trung đông.. chỉ được một số nhỏ. Tại Á châu Nhật được bốn giải (1954 Địa ngục môn, 1980
Kagemusha, 1983 Trận Narayama, 1997 Con Lươn), Trung Hoa một giải 1993 Hạng Võ
Biệt Ngu Cơ, 2010 Thái Lan một giải (Bác Boonmee, Người nghĩ về tiền kiếp,
Oncle Boonmee, celui qui se souvient de ses vies antérieures).
Việc
phát giải thường Nhành dương liễu vàng đã bị báo chí chỉ trích ban giám khảo
thường đánh giá các phim Tây phương siêu việt (trong 68 giải Nhành Dương liễu
thì 50 giải phát cho những phim từ Âu châu và Mỹ), những người khác lấy làm
tiếc về tính chất bấp bênh của các tiêu chuẩn
quyết định như do ảnh hưởng thời sự chính trị, hoặc do tự ý. Truyền
thông cũng nghi ngờ một số Chủ tịch ban giám khảo đã phát giải cho đạo diễn chỉ
vì cảm tình cá nhân hay trái lại vì ác cảm đã loại giải của người xứng đáng
(theo yahoo.fr) (1)
Báo
chí tại Pháp chỉ trích ban giám khảo thiên tư thiên vị không phải là không có
lý do. Năm 1999 ban giám khảo đã phát giải Palme d’or cho Rosetta của nước Bỉ,
một cuốn phim quá tầm thường nhạt nhẽo, không được ai nhắc tới. Trong khi đó The
Emperor and The Assassin (đạo diễn Trần Khải Ca), một cuốn phim vĩ đại, công
phu giá trị chỉ được một giải thưởng nhỏ năm 1999.
Trở lại phim Hạng Võ Biệt Ngu Cơ, đây là cuốn
phim Tầu đầu tiên được phát giải Palme d’or cách đây 20 năm và cho tới nay nó
vẫn là cuốn phim duy nhất của Trung hoa- kể cả ba nền điện ảnh Lục địa, Hồng
Kông, Đài Loan- đã đoạt giải thưởng này. Truyện phim bao trùm hơn nửa thế kỷ lịch
sử nước Tầu như một bức họa toàn cảnh trải rộng từ thập niên 1920 thời xứ quân
cho tới thập niên 1970 khi Mao đã nằm xuống, chiến tranh, cách mạng.. biết bao
biến cố đã dầy vò xâu xé một đất nước rộng lớn bao la.
Tên chính thức của nó là Bá Vương Biệt Cơ 霸王别姬; tức Sở Bá vương Hạng Võ vĩnh biệt nàng Ngu Cơ, tên
Pháp là Adieu ma concubine, tiếng Anh là Farewell
My Concubine.
Đạo diễn Trần Khải Ca (Chen Kaige), các
tài tử chính gồm Leslie Cheung (Trương quốc Vinh), Zhang Fengyi, Gong Li (Củng
lợi), phim dài 171 phút gần ba tiếng.
Tên
phim dựa theo một vở tuồng chèo cổ diễn lại một đoạn trong truyện dã sử Trung
hóa Tây Hán Chí (Hán Sở Tranh Hùng), chắc nhiều quí vị đã đọc qua. Hồi xưa
trước 1975 tại miền nam VN các gánh hát chèo cũng thường diễn lại vở này và gọi
là Hạng Võ Biệt Ngu Cơ, ở đây tôi dùng tên vở tuồng của Việt Nam.
Ngoài giải thưởng trên phim này còn được hơn
10 giải thưởng của Mỹ và giải quốc tế khác như.
- Golden Globe Awards (Mỹ) Quả cầu vàng 1993
- Giải phim ngoại quốc hay nhất của Hàn lâm
viện Anh năm 1994
- Phim ngoại quốc hay nhất của Hiệp hội phê
bình điện ảnh Los Angeles
- Giải của Hội phê bình phim New York 1993
- Giải Cesar của Pháp 1994 phim ngoại quốc
hay nhất
- Giải diễn xuất của Hội phê bình điện ảnh
Nhật năm 199...vân vân…
Phim đã được hơn 60 nhà phê bình Mỹ cho là
một trong mười phim hay nhất (top ten) trong năm. Farewell
My Concubine đã được Tây phương phát nhiều giải thưởng, ca ngợi nhưng tại Á
đông lại ít được biết tới.
Có
bốn phim của Trần Khải Ca đã được chiếu tại Mỹ ngoài phim kể trên có Temptress
Moon, Phong Nguyệt (風月) năm 1996, The Emperor and The Assassin năm 1999 và Together
năm 2002.
Tây Hán Chí là một trong những cuốn tiểu
thuyết dã sử hay và nổi tiếng nhất của Trung Hoa. Hạng Võ Biệt Ngu Cơ, Sở Bá
Vương Ô giang tự vẫn .. là một trong những chương, đoạn hay nhất của truyện, diễn
tả tấn bi kịch của người anh hùng mạt lộ. Khoảng trên 200 năm
trước tây lịch, Lưu Bang nước Hán, Hạng Võ nước Sở cùng dựng nghiệp đánh Tần
Thủy Hoàng, diệt nhà Tần xong Lưu Bang, Hạng Võ hòa hoãn nhau một thời gian.
Lưu Bang yếu thế, xin hòa để chiêu mộ binh mã chờ ngày chôn vùi triều đình nước
Sở. Khi đã mạnh, Lưu Bang nhờ tướng tài Hàn tín đánh Hạng Võ thua nhiều trận
lớn phải đào tẩu khi quân Hán đuổi theo. Tiếng sáo Trương Lương và bài hát của quân
Hán khiến quân Sở nản chí quăng gươm giáo bỏ trốn gần hết.
Hạng
Võ ngủ dậy nghe tin vô cùng tuyệt vọng, ông khuyên người tì thiếp yêu quí Ngu
Cơ nên trở về .
- Nàng có nhan sắc thế nào chẳng được Lưu
bang hậu đãi!
Ngu Cơ nhất quyết đi theo, buổi tiễn biệt
kẻ ở người đi cảm động đầy nước mắt, trong cơn tuyệt vọng Ngu cơ đâm cổ tự vẫn.
Giai thại cảm động này đã được đưa lên màn bạc.
Sơ lược truyện phim
“…Cảnh vào phim… Băc kinh năm 1977, hai
diễn viên chèo cổ bước vào sân khấu. Đã hai mươi hai năm qua họ không đóng
chung với nhau, thuở nhỏ cùng học một trường kịch nghệ.. họ nhớ lại chuyện xưa.
…Năm 1924 thời xứ quân, một thiếu phụ trè
đẹp, chủ nhà chứa gái ôm đứa con trai lên mười đến xin ông hiệu trưởng trường
kịch nghệ cho cậu bé theo học. Bị từ chối vì cậu có sáu ngón tay, bà mẹ bèn đem
con về chặt bớt ngón thừa rồi năn nỉ ông thầy nhận.
Cậu bé nhập trường, ông thầy tàn ác đánh
đập học trò tơi bời, cậu bé (tên Douzi) bị ăn hiếp nhưng được Shitou một người bạn
tốt bênh vực giúp đỡ. Sau bao năm học tập gian khổ đôi bạn trở thành diễn viên trèo
cổ nổi tiếng ở Bắc Kinh.
Hai
cậu đã trưởng thành, có danh vọng địa vị, Douzi nay gọi là Cheng Dieyi (Trình
Đắc Di), Shitou tên mới là Xiao Lou (Đoàn Tiểu Lâm). Họ thường diễn tuồng Hạng
Võ Biệt Ngu Cơ, Đắc Di đóng vai Ngu Cơ giả gái rất hay, Tiểu Lâm vai Hạng Võ uy
nghi.
Tiểu Lâm thường la cà chốn lầu xanh, say mê
một ả giang hồ rồi lấy làm vợ. Đắc Di phản đối không muốn bạn có gia đình riêng
chỉ muốn hai người bên nhau y như Hạng Võ và Ngu Cơ đời xưa vậy. Nghe thế Tiểu
Lâm mắng bạn
- Tao chỉ là vua giả, còn mày bị ám ảnh quá
nhiều cuộc sống sân khấu, mày klhông phân biệt được thế nào là tuồng kịch, thế
nào là cuộc đời, mày cứ nghĩ mày là Ngu Cơ.
Tình bạn bắt đầu sứt mẻ, Đắc Di kết bạn với
nhà hào phú Yuan, chàng sinh ra nghiện ngập, vùi đầu trong khói thuốc ..
Những
năm 1939, 1940.. Quân Nhật chiếm Bắc Kinh, Đắc Di không ưa Nhật nhưng vẫn diễn
tuồng ca hát cho chúng nghe. Tiểu Lâm thù quân xâm lược, đánh một người Nhật,
sắp bị chúng giết thì vợ anh năn nỉ Đắc Di, anh này xin Nhật tha cho Tiểu Lâm.
Năm 1945, quân Nhật đầu hàng, Quốc dân đảng
Trung Hoa chiếm Bắc Kinh, Đắc Di bị truy tố hợp tác với quân thù, vợ chồng Tiểu
Lâm và Yuan tiên sinh cứu chàng thoát chết.
Năm 1949..Tưởng Giới Thạch thua chạy, Cộng
quân chiếm Bắc Kinh , đôi bạn vẫn diễn tuồng cho nhân dân nghe.
Năm 1966.. Vệ binh đỏ lộng hành, hai chàng
nghệ sĩ bị đấu tố cùng các diễn viên khác. Bọn vệ binh đàn áp đánh đập Tiểu Lâm
khiến chàng quá sợ hãi tố giác Đắc Di đã ca hát cho quân Nhật, cho thương binh
Quốc dân đảng, cho bọn cường hào địa chủ nghe…Đắc Di lại tố cáo chàng hèn nhát
, lấy gái lẩu xanh làm vợ…
Năm 1977 ..Cảnh cuối phim cũng là cảnh đầu
phim . Đôi bạn nay đã già trong bộ quần áo phường chèo vào sân khấu một rạp hát
lớn. Họ diễn tuồng Hạng Võ Biệt Ngu Cơ, cuối cùng Đắc Di rút thanh kiếm bên
hông Tiểu lâm, một thanh kiếm thật tự vẫn, Tiểu lâm la lớn
- Đắc Di.
Và người bạn đã tự tử thật, chàng đã tự
đồng hóa với nhân vật chính”
Phim
đã được giới phê bình điện ảnh Tây phương khen ngợi nhiều, tên phim quá hay đầy
nghệ sĩ tính lãng mạn. Đạo diễn và người viết truyện có nhiều sáng kiến, tạo
cho nhân vật cá tính khác thường. Một diễn viên từ nhỏ tới khi trưởng thành, về
già chỉ đóng vai giả gái, anh đã bị ám ảnh nhiều về nhân vật mình thủ vai rồi
không còn phân biệt đâu là sân khấu, đâu là cuộc đời. Lúc nào chàng cũng tưởng
mình là tỳ thiếp Ngu cơ thật và muốn bạn đồng nghiệp Tiểu Lâm phải sống bên
mình y như Hạng Võ Ngu cơ trong tuồng kịch, chàng đã trở thành người nhiều nữ
tính.
Đắc Di ghen với cô gái lầu xanh (do Củng
lợi đóng) sau này làm vợ Tiểu Lâm rồi từ đó đã chớm nở mối tình đồng tính giữa
đôi bạn trai thường đóng chung một vở tuồng. Khi về già, Đắc Di gần như nhập
vào nhân vật, đã lấy thanh kiếm thật bên hông Tiểu lâm tự kết liễu đời mình y
như trong vở hát chèo khi ấy chàng tưởng mình là Ngu cơ.
Cuốn phim đã làm sống lại lịch sử nước Tầu
suốt 53 năm bằng những nét tiêu biểu các biến cố đầy máu và nước mắt của Băc
Kinh, của Trung hoa suốt nửa thế kỷ qua. Từ thời xứ quân, tới Thế chiến thứ hai,
quân Nhật xâm chiếm Bắc kinh, lính Quốc dân đảng càn dỡ đánh đập nhân dân,
chính quyền cách mạng đấu tố bắn giết cường hào, Hồng vệ binh reo rắc biết bao
tội ác, bao nỗi kinh hoàng cho nhân dân, tàn phá một đất nước đã bị dầy vò sâu
xé.
Hay
nhất là cảnh đôi bạn phường chèo tri kỷ bị đấu tố lúc gần cuối phim, Tiểu lâm
bị đánh đập tố giác Trình Đắc Di với vệ binh đỏ.
- Tên này coi sân khấu là quan trọng, bọn
Nhật đến, nó mua hát cho địch xem, nó là tên phản bội, nó ca hát cho thương
binh của Tưởng Giới Thạch, cho bọn cường hào gian ác... nó phản bội tổ quốc để
được ca hát, đóng tuồng …
Nói xong chàng vứt hết mũ cao, áo, dài..
vứt cả thanh bảo kiếm vào đống lửa... người vợ vội chạy ra lượm vào.
Đắc Di uất hận chỉ mặt Tiểu Lâm
- Mày làm Bá Vương Hạng Võ mà hèn thế, mày
xin khoan hồng, mày phản bạn, các người coi nó lấy đĩ làm vợ…
Đôi bạn tri kỷ trong cơn hoảng sợ đã tố
giác nhau hết tình hết nghĩa, cảnh chấm dứt trong khi ngọn lửa hừng hực với áo,
mão cháy phừng phừng…
Một cuốn phim giá trị được Tây phương hâm
mộ nhưng người Á đông không chú ý mấy, nó cũng có nhiều chi tiết rườm rà khó
hiểu. Truyện phim khởi đầu từ năm 1924 chấm dứt năm 1977 khi Trình Đắc Di tự
sát. Một khoảng thời gian dài kỷ lục, năm mươi ba năm (53), thật chưa từng thấy
trong lịch sử điện ảnh, tiểu thuyết. Thời kỳ hai cậu theo học trường kịch nghệ
kéo dài khá lâu với những trận roi vọt của ông thầy quá nhiều có phần nhàm
chán.
Khi
hai người đã trưởng thành, nổi tiếng về thăm thầy cũ cũng diễn lại cảnh thầy đánh
trò. Nhiều người cho đây cũng là chuyện đồng tình luyến ái khi Đắc Di đã nhập
vào nhân vật, chàng ta đã nảy sinh tình đồng tính và đã ghen với ả giang hồ. Vì
cách diễn tả của Trần Khải Ca không được sáng sủa nên khán giả thường hiểu theo
chiều hướng khác nhau. Đôi bạn đã khắng khít bên nhau nhưng rồi lại phản nhau
giữa cuộc cách mạng văn hóa năm 1966.
Sau
khi Mao nằm xuống, Giang Thanh và đồng bọn bị bắt, năm 1977 hai chàng lại gặp
nhau, cùng trình diễn vở tuồng sau mười một năm xa cách. Nhưng đây cũng là lần cuối
cùng hai người đóng với nhau khi Trình Đắc Di tự kết liễu đời mình bằng thanh
kiếm thật y như Ngu Cơ hơn hai ngàn năm trước. Chàng đã tự đồng hóa với nhân
vật giả tạo trên sân khấu, đã lấy hư làm thực.
Trần
khải Ca diễn tả lịch sử với nhiểu chi tiết khó hiểu, cách thể hiện của ông có
khuynh hướng biểu tượng hơn là hiện thực. Hạng Võ Biệt Ngu Cơ trong truyện là
một áng văn chương tuyệt tác kể lại buổi tiễn biệt cảm động của người anh hùng
mạt vận và nàng tì thiếp thủy chung. Nó giữ địa vị trọng tâm trong cuốn phim
nhưng nhà đạo diễn không diễn tả được nhiều, không rung cảm được người thưởng
thức, sự thực nó cũng không nằm trong mục tiêu của Trần Khải Ca mà ông chỉ lấy
làm nền cho vở kịch.
Năm
mươi ba năm lịch sử nước Tầu trải dài từ thập niên 1920 tới 1970 như một cái
nền để xây dựng một truyện tình bộ ba của hai chàng nghệ sĩ, một ả giang hồ. Giá
trị lịch sử của tác phẩm, những nét sáng tạo mới, lãng mạn của Trần Khải Ca cùng với diễn xuất điêu luyện của các vai chính,
nhất là tài giả gái của Trương Quốc Vinh đã đưa Hạng Võ Biệt Ngu Cơ lên hàng
siêu phẩm nổi tiếng.
Cuốn phim đã đóng góp nhiều cho nghệ thuật
thứ bẩy, nó cũng đem lại vinh dự cho nền điện ảnh Trung hoa và cho cả Á châu.
Trọng Đạt
(1) Chú thích
(Nguyên văn- Le choix
pour la Palme d'or est souvent critiqué par la presse :certains reprochent la
précellence accordée par les différents jurés aux films occidentaux (sur 68
palmes, 50 sont allées à des longs métrages venus d'Europe et des États-Unis],
d'autres déplorent le caractère aléatoire des critères de décision, impulsés
par l'actualité politique immédiate ou par une vision artistique subjective,
spontanée et désordonnée[][]. Les médias soupçonnent
également certains présidents du jury de faire peser leurs amitiés personnelles
dans l'élection d'un cinéaste à la récompense ou au contraire de faire valoir
leurs inimitiés dans l'éviction d'un candidat sérieux au titre - Le Festival de
Cannes. Yahoo.fr)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét